سایت حقوقی وکیل محمد مقصود وکیل محمد مقصود ؛ وکالت و مشاوره در امور حقوقی
مطبوعات به عنوان رسانه‌های چاپی از تاثیرگذارترین انواع رسانه‌ها در کشور هستند. فعالیت این رسانه‌های تاثیرگذار به موجب قانون مطبوعات انجام می‌شود. در این قانون چارچوب‌هایی برای فعالیت سالم ترسیم شده است. یکی از موضوعاتی که در این قانون مورد توجه قرار گرفته است، رعایت شئونات دینی و فرهنگی جامعه است.
در تمامی جوامع و به مرور زمان یک‌سری از عقاید یا آداب و رسوم به طور جمعی و همگانی پدید می‌آید. زمانی که یک طرز فکر در زندگی اجتماعی مردمان یک کشور درونی و نهادینه شود، آن موضوع ارزشمند جلوه می‌کند. در واقع آن موضوع به عنوان یک ارزش برای جامعه تلقی خواهد شد. طبیعی است تخلف و زیر پا گذاشتن آن مساله ارزشمند نیز یک عمل ناشایست محسوب خواهد شد. این مسایل و موضوعات از خاستگاه‌های متفاوتی نشات گرفته می‌شوند. خاستگاه‌های فرهنگی، مذهبی و عرفی از جمله منابع اولیه الهام بخش این آداب و رسوم و شیوه زندگی ارزشمند هستند.
برخی شئونات و آداب فرهنگی، دینی یا اجتماعی ممکن است بیشترین ارزش را برای افراد پیدا کند. متعاقب این ارزش‌گذاری، انسان‌ها احترام ویژه‌ای برای آن موضوع قایل خواهند شد. در این حالت موضوع فوق، تبدیل به تابوهایی خواهد شد که نقض آن پیامدهای ناگواری به دنبال دارد. این مساله بیشتر در زمینه آداب مذهبی مصداق پیدا می‌کند. به طور تقریبی در تمامی کشورهای جهان از لحاظ مکانی و در تمامی ادوار از لحاظ زمانی، مقدس شمردن یک‌سری از مسایل نزد مردمان آن کشور‌ها دیده می‌شود. بنابراین بیشترین توجه و حساسیت نسبت به مقدسات از سوی مردم صورت می‌پذیرد.
جایگاه مقدسات اسلامی در ایران
در کشور اسلامی ایران نیز مقدسات اسلامی در این دسته قرار دارند. یعنی مردم مسلمان کشورمان بیشترین توجه را به آیین و مقدسات مذهبی دارند. به طور مسلم این توجه و حساسیت بالا باعث خواهد شد که مسلمانان ایرانی هم واکنش شدیدی را نسبت به رعایت نکردن آداب مربوط به مقدسات اسلامی نشان دهند.
احترام مطبوعات به آیین و مقدسات
از سویی باید این نکته را مورد توجه قرار داد که رسالت مطبوعات، اطلاع‌رسانی دقیق و درست به مردم و احترام به مقدسات یک جامعه است. مخاطبان مطبوعات پر‌شمار هستند. از طرفی این نهاد اطلاع‌رسانی در کشور‌ها عمومیت دارند. لذا انتظار رعایت چنین مساله مهمی و احترام به مقدسات از رسانه‌ها و به خصوص مطبوعات بسیار زیاد است. به طورقطع موضوع اهانت به شئونات و مقدسات اسلامی از سوی مطبوعات با واکنش شدید از طرف مردم همراه خواهد بود. اعتقادات مذهبی به ویژه در جوامعی که علایق دینی در آن به شدت وجود دارد، با شخصیت افراد جامعه آمیخته است. در این وضعیت اگر قرار باشد کوچکترین خدشه یا هرگونه تعدی از سوی مطبوعات به اعتقادات و باور‌های دینی افراد آن جامعه وارد شود، موجب جریحه‌دار شدن افکار و احساسات عمومی می‌شود.
برخورد قانونی با اهانت به مقدسات
قانون‌گذار ما به فکر برخورد قانونی با این افراد افتاده و در قالب ماده‌ای به جرم‌انگاری توهین به مقدسات اسلامی پرداخته است. ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ در زمینه توهین به مقدسات مقرر کرده که هر کس به مقدسات اسلام یا هر یک از انبیای عظام یا ائمه طاهرین (ع) یا حضرت صدیقه طاهره (س) اهانت کند، اگر مشمول حکم ساب‌النبی باشد، اعدام می‌شود و در غیر این صورت به حبس از
۱ تا ۵ سال محکوم خواهد شد.
ماهیت جرم اهانت به مقدسات
در زمینه جرم مذکور باید گفت که اساسا جرم اهانت به مقدسات از جمله جرایم علیه شخصیت معنوی و حیثیت افراد یک جامعه اسلامی محسوب می‌شود. به همین خاطر در اکثر قوانین اساسی، احترام به آزادی معنوی انسان‌ها از دسته حقوق اساسی آنها شناخته شده و هر گونه تعدی به آنها طبق قانون جرم قابل مجازات است. بر همین اساس مقنن کشور ما نیز در ماده ۵۱۳ به بیان مجازات در ارتباط با ارتکاب این اعمال پرداخته است.
بررسی رکن قانونی اهانت به مقدسات
کلمه «سب» که در ماده عنوان شده در لغت به معنای دشنام و کلمه اهانت به معنای کوچک شمردن و تحقیر است. تفاوت میان سب و اهانت روشن و کامل نیست. فقها در کتب فقهی خود به طور دقیق مشخص نکرده‌اند که چه عنوان و لفظی سب محسوب و نامیده می‌شود. در مقابل نیز مشخص نکرده‌اند که چه لفظ یا عمل و حرکتی اهانت محسوب می‌شود. تنها موردی که وجود دارد این است که فقها همه بر این عقیده هستند که سب پیامبر اسلام مستوجب قتل است و روایاتی نیز در این زمینه وجود دارد.
رویکرد قانون مطبوعات
در این مورد قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴ دارای احکامی است. ابتدا باید اشاره شود که طبق بند ۷ ماده ۶ قانون فوق اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن و همچنین اهانت به مقام معظم رهبری و مراجع مسلم تقلید ممنوع است. ماده ۲۶ نیز اشاره دارد به اینکه هرکس به وسیله مطبوعات به دین مبین اسلام و مقدسات آن اهانت کند، در صورتی که به ارتداد منجر شود، حکم ارتداد در حق وی صادر و اجرا و اگر به ارتداد نینجامد، طبق نظر حاکم شرع بر اساس قانون تعزیرات با وی رفتار خواهد شد. در حال حاضر ارتداد جرم‌انگاری نشده است ودر نهایت می‌توان بر اساس ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی مرتکب را محکوم کرد.
مفهوم مقدسات اسلامی
در صدر ماده فوق به مقدسات اسلام اشاره شده است. اگرچه در قانون مجازات اسلامی تعریف روشن و دقیقی از مقدسات اسلامی ذکر نشده است، اما به هر حال موضوعاتی وجود دارد که مورد احترام تمامی مسلمانان است و در مقدس بودن آنها تردیدی نیست. به طور مثال قرآن کریم، نماز، روزه، حج، توحید، اعتقاد به قیامت و… جزو این دسته هستند. پس مقدسات اسلام نیز معنای گسترده‌ای دارد. شاید بتوان این‌طور نتیجه گرفت که برخی از چیزهایی که مورد احترام تمامی مسلمانان است، مانند نماز و روزه و مانند این‌ها به طور مسلم جزو مقدسات اسلامی محسوب می‌شود. اما سوال اینجاست که در برخی از امور که در این حد و اندازه نیستند، چه باید کرد؟ آیا باید آنها را نیز جزو مقدسات اسلام به حساب آورد و در صورت مخالفت با آنها باید گفت که شخص به مقدسات اهانت کرده است؟ یا آنکه بر‌عکس باید گفت که با توجه به اینکه این امور در آن حدی نیستند که جزو مقدسات اسلامی شمرده شوند؟ در صورت پذیرش بخش دوم طبیعتا مخالفت و رها کردن آنها نیز اهانت محسوب نشده و شخص مرتکب مشمول مجازات تعیین شده توسط قانون‌گذار در رابطه با اهانت به مقدسات مذهبی نمی‌شود.
به نظر می‌رسد که در این مساله باید به عرف جامعه رجوع کرد. یعنی در صورت حادث شدن چنین مساله‌ای، قاضی با مراجعه به عرف باید حکم قضیه را صادر کند. برای روشن شدن مطلب می‌توان مثالی را به این صورت بیان کرد: فردی در سفر است و می‌خواهد نماز روزانه خود را به جا آورد. در اینجا اکثر فقها فتوا داده‌اند که نماز مسافر شکسته است. در مقابل فقهایی همچون آیت‌الله محمد صادقی تهرانی با این نظر مخالف هستند. حال اگر در مطبوعات شاهد مخالفت شدید با این نظریه غالب باشیم، آیا باید معتقد بود که نویسنده به مقدسات اسلام اهانت کرده است؟ همان‌طور که در بالا گفته شد، در این موارد معیار و ملاک عرف جامعه است. قاضی محکمه با توجه به عرف و عادت در این سری از قضایا تصمیم می‌گیرد.
تفاوت اهانت با تحلیل علمی- مذهبی
در نهایت در ارتباط با اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن باید گفت که تمام این اموری که گفته شد تا زمانی که جنبه تمسخر و یا توطئه علیه دین نداشته باشد، اهانت محسوب نمی‌شود. مضافا اینکه اگر با تحلیل علمی و همراه با پاسخ فقها و اندیشمندان و دانش‌پژوهان اسلامی برای برطرف کردن ابهامات باشد، امری مجاز به شمار می‌آید. در این حالت عمل فوق مطابق با آیات قرآنی از جمله آیه «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» است. ولی تحقیر و تخفیف احکام دینی متفاوت از مساله فوق است. در اینجا به کار بردن الفاظ خار و کوچک‌کننده درباره آیات قرآنی و احکام دین مبین اسلام به عنوان کامل‌ترین دین آسمانی، خلاف قانون و موجب مجازات است.مقدسات اسلامی و شئونات دینی از خط قرمزهای جامعه اسلامی است. قانون مجازات اسلامی، به جرم‌انگاری جرم ساب‌النبی پرداخته است. در سایر قوانین هم خط قرمزهایی برای رعایت شئونات فرهنگی ذکر شده است. در قانون مطبوعات، این رسانه‌ها مکلف به رعایت این موضوعات شده‌اند.
حمایت :۱۴/۲/۱۳۹۱